OKRUŽNA POSLANICA Svetog i Velikog Sabora Pravoslavne Crkve (Krit 2016)

OKRUŽNA POSLANICA
Svetog i Velikog Sabora Pravoslavne Crkve
(Krit 2016)

U ime Oca i Sina i Svetoga Duha!

Pesmu blagodarenja uznosimo Bogu Kojem se u Trojici klanjamo što nas je udostojio da se u dane Svete Pedesetnice sastanemo na ostrvu Kritu, osveštanom od strane Apostola narodâ Pavla i njegovog učenika Tita, „pravoga sina po zajedničkoj veri” (Tit. 1, 4), i da, uz pomoć Svetoga Duha, okončamo zasedanje Svetog i Velikog Sabora naše Pravoslavne Crkve koji je sazvao Njegova Svetost Vaseljenski Patrijarh g. Vartolomej uz saglasnost Blaženjejših Predstojatelja najsvetijih Pravoslavnih Crkava, u slavu blagoslovenog imena Njegovog, a na dobro Naroda Božjeg i svega sveta, ispovedajući zajedno sa božanstvenim Pavlom: „Tako da nas ljudi u mislima svojim vide kao sluge Hristove i upravitelje tajni Božjih” (IKor. 4, 1).

Sveti i Veliki Sabor Jedne, Svete, Saborne (Katoličanske, sveobuhvatne) i Apostolske Crkve predstavlja autentično svedočenje vere u Bogočoveka Hrista, Jedinorodnog Sina i Logosa Božjeg, Koji je Očovečenjem, celokupnim delom na Zemlji, krsnom žrtvom i Vaskrsenjem Svojim otkrio Trojičnoga Boga kao beskonačnu Ljubav. Stoga jednim ustima i jednim srcem upućujemo reč o našoj Nadi (sr. IPetr. 3, 15) ne samo duhovnoj deci najsvetije Crkve naše nego i svakom čoveku, onome koji je daleko i onome koji je blizu (sr. Ef. 2, 17). Nada naša (ITim. 1, 1), Spasitelj sveta, otkrio je Sebe kao Boga s nama (Mat. 1, 23) i kao Boga za nas (Rimlj. 8, 32) „Koji hoće da se svi ljudi spasu i da dođu u poznanje istine” (ITim. 2, 4). Propovedajući milost Božju i ne skrivajući dobročinstvo Njegovo, svesni reči Gospodnjih „nebo i zemlja će proći, ali reči Moje neće proći” (Mat. 24, 35), mi sa potpunom radošću (sr. IJov. 1, 4) blagovestimo reč vere, nade i ljubavi, zagledani u „dan bez večeri, bez vremenskog naslednika i bez kraja” (sv. Vasilije Veliki, Komentar na Šestodnev, 2: PG 29, 52). Činjenica da je „naše življenje na nebesima” (Filiplj. 3, 20) ne ukida nego osnažuje naše svedočenje u svetu.

U ovome sledimo Predanje svetih Apostola i svetih Otaca naših koji su blagovestili Hrista, a preko Njega i spasonosno iskustvo vere Crkve, bogoslovstvujući na „ribarski”, odnosno apostolski način dok su se obraćali ljudima svake epohe kako bi im preneli Jevanđelje slobode „kojom nas Hristos oslobodi” (Gal. 5, 1). Crkva ne živi za sebe. Ona prinosi sebe čitavom čovečanstvu da bi uzvisila i obnovila svet i da bi od njega načinila „nova nebesa i novu zemlju” (IIPetr. 3, 13) Stoga i pruža jevanđelsko svedočanstvo i razdaje vaseljeni darove Božje – Njegovu ljubav, mir, pravdu, pomirenje, silu Vaskrsenja i očekivanje večnosti.

I
Crkva: Telo Hristovo, slika Svete Trojice

1. Jedna, Sveta, Saborna i Apostolska Crkva jeste bogočovečanska zajednica po slici Svete Trojice, predokušanje i doživljaj Eshatona (konačne realnosti budućega veka) u božanstvenoj Evharistiji i otkrivanje buduće slave. Kao trajna Pedesetnica ona je neućutni proročki glas u svetu, prisustvo i svedočenje Carstva Božjega koje je došlo u sili (sr. Mark. 9, 1). Crkva kao Telo Hristovo sabira (sr. Mat. 23, 37) oko Njega, preobražava svet i napaja ga vodom „koja teče u život večni” (Jov. 4, 14).

2. Apostolsko i svetootačko Predanje, sledujući rečima ustanovljenja svete Tajne Evharistije koje je izrekao Gospod i Osnivač Crkve na Tajnoj Večeri sa učenicima Svojim, isticalo je oznaku Crkve kao Tela Hristova (Mat. 26, 26; Mark. 14, 22; Luk. 22, 19; IKor.10, 16 – 17 i 11, 23 – 29) i uvek ju je povezivalo sa tajnom Očovečenja Sina i Logosa Božjeg od Duha Svetog i Marije Djeve. U tom duhu svagda je naglašavan neraskidivi odnos kako celokupne Tajne božanskog Domostroja u Hristu sa Tajnom Crkve tako i Tajne Crkve sa Tajnom svete Evharistije, koja se stalno potvrđuje u svetotajinskom životu Crkve dejstvom Svetoga Duha.

Pravoslavna Crkva, verna ovom jednoglasnom apostolskom Predanju i svetotajinskom iskustvu, predstavlja autentični produžetak Jedne, Svete, Saborne i Apostolske Crkve kako je ispovedamo u Simvolu vere i kako je potvrđuje učenje Otaca Crkve. Tako ona još više oseća svoju odgovornost ne samo za autentično doživljavanje ovog iskustva od strane crkvenog Tela nego i za verodostojno svedočenje istine pred svim ljudima.

3. Pravoslavna Crkva jeste, u svom jedinstvu i u svojoj sabornosti (katoličnosti, univerzalnosti, sveobuhvatnosti), Crkva Saborâ, od Apostolskog sabora u Jerusalimu (Dela ap. 15, 5 – 29) do danas. Crkva sama po sebi jeste Sabor koji je Hristos ustanovio, a Duh Sveti njime rukovodi, saglasno apostolskom načelu: „Ugodno bi Svetome Duhu i nama” (Dela ap. 15, 28). Preko vaseljenskih i pomesnih sabora Crkva je blagovestila i blagovesti Tajnu Svete Trojice, otkrivenu Očovečenjem Sina i Logosa Božjeg. Saborsko delo se u istoriji nastavlja preko poznijih sabora od sveopšteg autoriteta, kao što su, recimo, Veliki Sabor u vreme svetog Fotija Velikog, patrijarha carigradskog (održan 879/880. godine), Veliki Sabori sazvani u vreme svetoga Grigorija Palame (1341, 1351. i 1368.), na kojima je potvrđena ista istina vere, osobito pak istina o ishođenju Svetoga Duha i o čovekovom opštenju sa Bogom preko nestvorenih božanskih energija, zatim Sveti i Veliki Sabori održani u Carigradu: Sabor iz 1484. godine, održan radi poništavanja odlukâ unionističkog Florentinskog sabora (1438 – 1439), pa Sabori iz godina 1638, 1642, 1672. i 1691, sazvani u cilju pobijanja protestantskih verovanja, kao i Sabor održan godine 1872. radi osude etnofiletizma kao eklisiološke jeresi.

4. Čovekova svetost je nezamisliva van Tela Hristova koje je Crkva (vidi Ef. 1, 22 – 23). Svetost izvire iz Ličnosti Jedinoga Svetoga. Ona je čovekovo učešće u svetosti Božjoj unutar „zajednice svetih”, kao što se objavljuje kada sveštenik na božanstvenoj Liturgiji uzglašava: „Svetinje svetima!” i kada verni na to odgovaraju rečima: „Jedan je Sveti, jedan Gospod, Isus Hristos, na slavu Boga Oca! Amin.” U tom duhu sveti Kiril Aleksandrijski naglašava da se Hristos, „Koji kao Bog jeste po prirodi Sveti, (…) nas radi osvećuje u Svetome Duhu (…). Hristos je ishodište svetosti za nas, a ne za Sebe, da bi tako od Njega i u Njemu, Prvom Primaocu prvine osvećenja, blagodat osvećenja prelazila na sav rod naš” (Komentar na Jevanđelje po Jovanu, 11: RG 74, 548).

Sledstveno, po svetom Kirilu, Hristos je naša „zajednička ličnost” budući da se u Njegovoj ljudskoj prirodi ovozglavljuje (rekapitulira) vasceli ljudski rod: ,,Jer, svi bejasmo u Hristu i zajedničko lice čovečanstva ponovo oživljava u Njemu” (Komentar na Jevanđelje po Jovanu, 11: RG 73, 157 – 161). Stoga On i jeste jedini izvor čovekovog osvećenja u Duhu Svetome. U ovom smislu shvaćena, svetost je čovekovog osvećenja u Duhu Svetome. U ovom smislu shvaćena, svetost je čovekovo učešće kako u Tajni Crkve tako i u njenim svetim Tajnama, sa centrom u božanstvenoj Evharistiji, koja predstavlja ,,žrtvu živu, svetu, ugodnu Bogu” (Rimlj. 11, 1). „Ko će nas rastaviti od ljubavi Hristove? Žalost ili teskoba, ili gonjenje, ili glad, ili golotinja, ili opasnost, ili mač? Kao što je napisano: Radi Tebe nas ubijaju vazdan, smatraju nas ovcama za klanje. Ali u svemu ovome pobeđujemo kroz Onoga Koji nas je zavoleo” (Rimlj. 8, 35 – 37). Sveti ovaploćuju eshatološki identitet Crkve kao večno slavoslovlje pred zemaljskim i nebeskim prestolom Cara slave (Ps. 23, 7) i izobražavaju (ikonizuju) Carstvo Božje.

5. Pravoslavna Katoličanska Crkva se sastoji od četrnaest pomesnih, svepravoslavno priznatih, autokefalnih Crkava. Načelo autokefalnosti ne može, međutim, da funkcioniše na uštrb načela sabornosti (katoličnosti) i jedinstva Crkve. Smatramo, dakle, da stvaranje episkopskih sabranja u pravoslavnoj dijaspori – u čiji sastav, u svakoj od određenih oblasti, ulaze svi episkopi priznati kao kanonski, pripadajući i dalje onim kanonskim jurisdikcijama kojima do danas pripadaju – predstavlja pozitivan korak u pravcu njihovog kanonskog organizovanja, dok dosledno funkcionisanje tih sabranja predstavlja jemstvo za poštovanje eklisiološkog načela saborskog (sinodalnog) ustrojstva Crkve.

II
Misija Crkve u svetu

6. Apostolsko delanje i propovedanje Jevanđelja, poznato kao misionarstvo, spada u sâmo jezgro identiteta Crkve. To je držanje i čuvanje zapovesti Gospodnje: „Idite, dakle, i naučite sve narode…” (Mat. 28, 19). To je dah života koji Crkva udahnjuje u ljudsko društvo i njime ocrkvenjuje svet osnivajući svuda nove pomesne Crkve. U ovom smislu pravoslavni vernici jesu i moraju da budu apostoli Hristovi u svetu. Ovo poslanje ne treba ispunjavati na agresivan način već u atmosferi slobode, sa ljubavlju i uz uvažavanje civilizacijsko-kulturnog identiteta pojedinaca i narodâ. U ovom poduhvatu dužne su da učestvuju sve Pravoslavne Crkve, uz dužno poštovanje kanonskog poretka.

Učešće u božanstvenoj Evharistiji izvor je apostolske revnosti za evangelizaciju sveta. Sudelujući u svetoj Evharistiji i moleći se za vaseljenu na sveštenom liturgijskom sabranju, osećamo se pozvanima da nastavimo „Liturgiju posle Liturgije” i da svedočimo istinu naše vere pred licem Boga i ljudi, deleći darove Božje sa čitavim čovečanstvom, u poslušnosti prema nedvosmislenoj zapovesti Gospodnjoj, datoj pred Vaznesenje Njegovo: „I bićete mi svedoci u Jerusalimu i po svoj Judeji i Samariji i sve do kraja zemlje” (Dela ap. 1, 8). Reči koje liturg izgovara pred sveto Pričešće – „Lomi se i razdrobljava Jagnje Božje, Koje se lomi, a ne razdeljuje, uvek se jede i nikad ne nestaje no osvećuje one koji se pričešćuju” – pokazuju da se Hristos kao Jagnje Božje (Jov. 1, 29) i kao Hleb Života (Jov. 6, 48) daje nama kao večna Ljubav, sjedinjujući nas sa Bogom i međusobno. Tako nas On uči da razdeljujemo darove Božje i da sami sebe darujemo svima na hristoliki način.

Život hrišćana jeste istinito svedočenje o obnovljenju svih i svega u Hristu: ,,… Ako je ko u Hristu, nova je tvar; staro prođe; gle, sve novo postade” (IIKor. 5, 17). On je ujedno poziv svim ljudima na lično, u slobodi ostvarivano učešće u večnom životu, u blagodati Gospoda našega Isusa Hrista i u ljubavi Boga i Oca, kako bi u Crkvi doživljavali zajednicu Svetoga Duha. „Tajna spasenja jeste iskustvo onih koji hoće, a ne onih koji su robovi tiranije” (sv. Maskim Ispovednik, Komentar na molitvu „Oče naš”: RG 90, 880). Ponovna evangelizacija Naroda Božjeg u savremenim sekularizovanim društvima, kao i evangelizacija onih koji još nisu upoznali Hrista, predstavlja neprekidnu obavezu Crkve.

III
Porodica – slika ljubavi Hristove prema Crkvi

7. Pravoslavna Crkva smatra neraskidivo jedinstvo muškarca i žene u uzajamnoj ljubavi ,,Tajnom velikom” koja nas upućuje na odnos Hrista i Crkve (Ef. 5, 32), a porodicu, koja proizilazi iz braka i predstavlja jedino jemstvo za rađanje i vaspitavanje dece, smatra ,,malom Crkvom” (sv. Jovan Zlatoust, Komentar na Poslanicu Efescima, 20: RG 62, 143) i pruža joj odgovarajuću pastirsku podršku.

Savremena kriza braka i porodice posledica je krize slobode shvaćene kao odgovornost, njenog svođenja na evdemonističko samoostvarivanje i njenog poistovećivanja sa individualnom samodopadljivošću, samodovoljnošću i autonomnošću, gubitka svetotajinskoga karaktera sjedinjenja muža i žene i zaboravljanja žrtvenog etosa ljubavi. Savremeno sekularizovano društvo gleda na brak na osnovu čisto socioloških i pragmatičnih kriterijuma i smatra ga jednostavnim oblikom odnosa među svim drugim odnosima koji imaju jednako pravo na institucionalnu afirmaciju.

Brak je radionica života u ljubavi, u Crkvi utemeljena, i nenadmašni dar blagodati Božje. ,,Uzvišena ruka” Boga, ,,Sjedinitelja” bračnikâ, ,,nevidljivo je prisutna i spaja ih” sa Hristom i međusobno. Venci koji se ženiku i nevesti stavljaju na glavu pri vršenju svete Tajne braka upućuju na dimenziju žrtve i njihovog potpunog predavanja Bogu, pri čemu se predaju i jedno drugom. Ti venci se odnose i na život u Carstvu Božjem otkrivajući eshatološko naznačenje Tajne ljubavi.

8. Sveti i Veliki Sabor se sa posebnom ljubavlju i toplinom obraća deci i svima mladima. U velikom šarenilu definicijâ identiteta dečjeg uzrasta naša najsvetija Crkva daje prednost rečima Gospodnjim: ,,… Ako se ne obratite i ne budete kao deca, nećete ući u Carstvo nebesko” (Mat. 18, 3), a zatim: ,,… Ko ne primi Carstvo Božje kao dete, neće ući u njega” (Luk. 18, 17). Istu važnost Crkva pridaje i izjavama Spasitelja našeg o onima koji sprečavaju decu da se približe Njemu (vidi Luk. 18, 16) i o onima koji decu sablažnjavaju (vidi Mat. 18, 6).

Crkva mladima ne nudi prosto ,,pomoć” nego im nudi istinu novog, bogočovečanskog života u Hristu. Mladi pravoslavni hrišćani i hrišćanke moraju biti svesni toga da su nosioci vekovnog i blagoslovenog Predanja Pravoslavne Crkve, a istovremeno i njegovi nastavljači koji će smelo čuvati i na dinamičan način negovati večne vrednosti Pravoslavlja kako bi pružali ljudima životodavno hrišćansko svedočanstvo. Iz njihove sredine ponići će budući služitelji Crkve Hristove. Mladi nisu, dakle, samo ,,budućnost” Crkve nego su i delatni izraz njenog bogoljubivog i čovekoljubivog života u sadašnjosti.

IV
Vaspitanje i obrazovanje u Hristu i za Hrista

9. U naše doba se na polju vaspitanja i obrazovanja primećuju nove tendencije u odnosu na sadržaj i ciljeve obrazovanja, kao i po pitanju pogleda na dečji uzrast i na ulogu kako učitelja i učenika tako i savremene škole. Ukoliko se obrazovanje odnosi ne prosto na ono što čovek jeste nego i na ono što on treba da bude, sâmo po sebi se razume da naša slika o čoveku i o smislu njegovog postojanja određuje i naš pogled na njegovo obrazovanje. Sekularizovani individuocentrični obrazovni sistem, danas dominantan, stvara velike teškoće mladom naraštaju, a problem je i za Pravoslavnu Crkvu.

U središtu pastirskoga staranja Crkve nalazi se obrazovanje koje nije usmereno samo na razvijanje uma već i na izgradnju i razvoj celoga čoveka kao psihosomatskog i duhovnog bića, u skladu sa trojedinim načelom Bog, čovek, svet. U svom katihetskom govoru Pravoslavna Crkva sa ljubavlju i toplinom poziva Narod Božji, a posebno mlade, da svesno i aktivno učestvuju u životu Crkve i neguje u njima „najbolju čežnju” – čežnju za životom u Hristu. Na taj način hristoimenita punoća Naroda Božjeg nalazi u bogočovečanskoj zajednici Crkve egzistencijalno uporište i doživljava u njoj vaskrsnu perspektivu oboženja po blagodati.

V
Crkva pred savremenim izazovima

10. Crkva Hristova je danas suočena sa ekstremnim – pa i provokativnim – izrazima ideologije sekularizma, smeštenim u političke, civilizacijske i društvene pravce razvitka. Osnovni elemenat ideologije sekularizma svagda je bila – i do danas je ostala – potpuna autonomizacija čoveka u odnosu na Hrista i na duhovni uticaj Crkve, i to putem proizvoljnog poistovećivanja Crkve sa konzervativizmom, kao i putem istorijski neosnovanog davanja Crkvi atributa tobožnje prepreke svakom progresu i razvitku. U sekularizovanim savremenim društvima čovek, odsečen od Boga, poistovećuje svoju slobodu i smisao svoga života s apsolutnom samostalnošću i sa emancipacijom od večnog naznačenja svoga bića i života, što za rezultat ima niz pogrešnih shvatanja i namerno pogrešnih tumačenja hrišćanske tradicije. Tako se, recimo, smatra da učenje o davanju slobode u Hristu ,,odozgo”, od Boga, i o čovekovom napredovanju ka duhovnom savršenstvu, ,,u meru rasta punoće Hristove” (Ef. 4, 13), stoji u suprotnosti sa njegovim stremljenjem da sâm sebe spasava. Samožrtvena ljubav se vrednuje kao nešto što se ne može usaglasiti sa individualizmom shvaćenim kao postavka o centralnom značaju individue, pojedinca, dok se asketski karakter hrišćanskog etosa ocenjuje kao nepodnošljivi izazov za individualni evdemonizam, za uživanje namesto življenja.

Poistovećivanje Crkve sa konzervativnošću, neuskladivom sa napretkom kulture i civilizacije, proizvoljno je i zlonamerno. Jer, svest hrišćanskih naroda o sopstvenom identitetu ima neizgladivi pečat dugotrajnog doprinosa Crkve ne samo njihovoj kulturnoj baštini već i zdravom razvitku profane civilizacije uopšte, budući da je Bog čoveka postavio za upravitelja Svoje tvorevine i Svog saradnika u svetu. Za razliku od savremene vere u ,,čovekoboga”, Pravoslavna Crkva promoviše Bogočoveka kao konačno merilo svega: ,,Mi ne znamo za obogotvorenog čoveka nego za očovečenog Boga” (sv. Jovan Damaskin, Tačno izloženje pravoslavne vere 3, 2: RG 94, 988). Spasonosnu istinu o Bogočoveku i o Telu Njegovom, Crkvi, Pravoslavlje doživljava kao istinu o mestu i načinu života u slobodi, kao ,,istinovanje u ljubavi” (sr. Ef. 4, 15) i učešće, već ovde na zemlji, u životu Vaskrsloga Hrista. Bogočovečanski karakter Crkve – koji ,,nije od ovoga sveta” (Jov. 18, 36), ali hrani i usmerava njeno prisustvo i svedočenje ,,u svetu” – nespojiv je sa ma kojim oblikom saobražavanja Crkve svetu (sr. Rimlj. 12, 2).

11. Usled savremenog razvitka naukâ i tehnologije naš život se iz korena menja. Ali ono što dovodi do promene čovekovog načina života zahteva rasuđivanje s njegove strane pošto se, pored značajnih dobrih strana, kao što su, recimo, lakši svakodnevni život, uspešno lečenje teških bolesti i istraživanje svemira, sučeljavamo i sa negativnim posledicama naučnog progresa. Postoji, naime, opasnost od manipulisanja ljudskom slobodom, od upotrebe čoveka kao običnog sredstva, od postepenog gubljenja dragocenih tradicija, od pretnje očuvanju prirodne okoline ili, štaviše, od njenog uništavanja.

Nauka, po samoj svojoj prirodi, ne raspolaže, nažalost, sredstvima potrebnim za profilaksu i terapiju mnogih boljki koje izaziva, neposredno ili posredno. Naučno znanje ne mobiliše moralnu volju čoveka, koji, mada su mu opasnosti poznate, nastavlja da postupa kao da za njih ne zna. Odgovor na čovekove ozbiljne egzistencijalne i etičke probleme i na pitanje o večnom smislu njegovog života i života sveta ne može se dati bez duhovnog sagledavanja.

12. U naše vreme široko je rasprostranjeno oduševljenje za impresivni razvitak na polju biologije, genetike i neurofiziologije mozga. Radi se o naučnim dostignućima čija široka primena može da izazove veoma ozbiljne antropološke i etičke dileme. Nekontrolisana primena biotehnologije na početku, u toku i na kraju života dovodi u opasnost njegovu autentičnu punoću. Čovek sve intezivnije, na ekstreman i opasan način, eksperimentiše sa vlastitom prirodom. Zato je u opasnosti da se pretvori u nekakvu biološku mašinu, u bezličnu društvenu jedinku ili u mehanizam kontrolisane misli.

Pravoslavna Crkva ne može da ostane na margini diskusije o tako važnim antropološkim, etičkim i egzistencijalnim pitanjima. Ona se oslanja na kriterijume koje je naučila od Boga da bi pokazala aktuelnost pravoslavne antropologije naspram savremenog rušenja svih vrednosti. Naša Crkva može i mora da pred svetom izrazi svoju proročku svest i savest u Isusu Hristu, Koji je pri Očovečenju Svom uzeo na Sebe – ili u Sebe – čitavog čoveka i Koji je apsolutni uzor obnove ljudskoga roda. On ističe svetinju života i karakter čoveka kao ličnosti od samog začeća. Pravo na rođenje prvo je među ljudskim pravima. Crkva kao bogočovečanska zajednica – u kojoj svaki čovek predstavlja jedinstveno biće, unapred određeno za ličnu zajednicu sa Bogom – opire se svakom pokušaju svođenja čoveka na objekat i njegovog pretvaranja u merljivu veličinu. Nijedno naučno dostignuće ne sme da vređa dostojanstvo čoveka i njegovo božansko naznačenje. Čoveka ne definišu samo njegovi geni.

Na ovom osnovu je utemeljena bioetika sa pravoslavnog gledišta. U epohi u kojoj se slike o čoveku međusobno sudaraju pravoslavna bioetika, nasuprot profanim autonomističkim antropološkim viđenjima koja sužavaju čoveka, zastupa stav da je čovek stvoren po slici i prilici Božjoj i da ima večno naznačenje. Ona tako, pomoću biblijske antropologije i duhovnog iskustva Pravoslavlja, obogaćuje filosofsku i naučnu raspravu na bioetičke teme.

13. U globalnom društvu, orijentisanom prema posedovanju i individuocentrizmu, Pravoslavna Katoličanska Crkva stavlja u prvi plan istinu o životu u Hristu i po Hristu, životu koji se ovaploćuje u svakodnevnom životu svakog čoveka kroz njegova dela ,,do večeri” (Ps. 103, 23). Njima on postaje saradnik večnog Oca (IKor. 3, 9: ,,Mi smo Božji saradnici”) i Sina Njegova (Jov. 5, 17: ,,Otac Moj do sada dela i ja delam”). Blagodat Božja osvećuje Duhom Svetim dela ruku čoveka koji sarađuje sa Bogom i pokazuje ih kao afirmaciju života i ljudskog zajedništva. U ovaj okvir valja smestiti i hrišćansko podvižništvo, radikalno različito od svakog dualističkog asketizma koji čoveka odseca od života i od drugog čoveka. Hrišćanska askeza i uzdržanje povezuju čoveka sa svetotajinskim životom Crkve i ne tiču se samo monaškog načina života nego su obeležje crkvenog života u svim njegovim pojavnim oblicima i opipljivo svedočanstvo prisustva eshatološkog duha u blagoslovenom životu vernikâ.

14. Koreni ekološke krize su duhovne i etičke prirode, a kriju se u srcu svakoga čoveka. Ta kriza je u poslednjim vekovima sve teža usled svakovrsnih razdora, izazvanih ljudskim strastima – kao što su pohlepa, gramzivost, sebičnost i otimačko raspoloženje – i njihovim posledicama po planetu, kao što je promena klime, koja već uveliko ugrožava prirodnu okolinu, taj naš zajednički dom. Raskid odnosa između čoveka i prirode nije ništa drugo do odstupanje od autentične upotrebe tvorevine Božje.

Rešavanje ekološkog problema na osnovu načelâ hrišćanske tradicije iziskuje ne samo pokajanje za greh bezdušnog iskorišćavanja prirodnih resursa planete – a pokajanje znači korenitu promenu načina mišljenja i ponašanja – nego i askezu kao lek za potrošački mentalitet, za obogotvorenje ljudskih potreba i za posednički stav prema prirodnim dobrima. Želja da se prevaziđe ekološka kriza pretpostavlja i našu najveću odgovornost prema prirodi, što će reći našu obavezu da dolazećim naraštajima predamo prirodnu sredinu u kojoj se može živeti i da im ostavimo u amanet da je koriste onako kako Bog hoće i blagosilja. U svetim Tajnama Crkve odnos prema Božjoj tvorevini jeste katafatički (afirmativni, pozitivni) odnos. One ukrepljuju čoveka kako bi funckiconisao – ili liturgijski služio – kao njen upravitelj, čuvar i ,,sveštenik” koji je doksologijski prinosi Tvorcu – ,,Tvoje od Tvojih Tebi prinoseći zbog svega i za sve…” – i tako neguje evharistijski odnos sa tvorevinom. Ovim pravoslavnim jevanđelskim i svetootačkim pristupom Crkva nam takođe skreće pažnju na društvene dimenzije i na tragične posledice uništavanja našega prirodnog okruženja.

VI
Crkva pred globalizmom, ekstremnim pojavama nasilja i migracijama

15. Savremena ideologija globalizma – koja se tiho nameće i munjevito širi – već je počela da izaziva teške poremećaje u ekonomiji i društvu u svetskim razmerama. Njeno nametanje je stvorilo nove oblike sistematske eksploatacije i socijalne nepravde. U njeno ime je isplanirana postepena neutralizacija preprekâ koje mogu da prirede nacionalne, verske, ideološke, pa i razne druge tradicije koje joj se suprotstavljaju. Ona je već dovela do slabljenja ili, štaviše, do konačnog razgrađivanja socijalnih tekovina, i to pod izgovorom da je, navodno, potrebno izvršiti revitalizaciju svetske privrede i ekonomije. Time ona zapravo širi jaz između bogatih i siromašnih, podmeće dinamit pod temelje društvene kompaktnosti i izaziva nove požare zategnutih odnosa u svetu.
Nasuprot buldožeru bezlične homogenizacije, stavljenom u pogon kroz proces globalizacije, ali i krajnostima etnofiletizma, Pravoslavna Crkva predlaže zaštitu identiteta svih naroda i jačanje njihove samosvojnosti. Kao alternativni obrazac za jedinstvo čovečanstva ona nudi strukturu i organizaciju same Crkve, zasnovanu na ravnopravnosti pomesnih Crkava. Crkva se protivi izazivačkoj pretnji upućenoj savremenom čoveku, kao i kulturama i tradicijama narodâ, iza koje stoje globalizam i načelo ,,samostalnosti ekonomije” ili ,,ekonomizma”, odnosno odvajanje ekonomije od čovekovih životnih potreba i njeno pretvaranje u svrhu same sebe. Ona, naprotiv, predlaže životno orijentisanu i održivu ekonomiju, utemeljenu na načelima Jevanđelja. Na taj način ona, koristeći kao kompas reč Gospodnju po kojoj ,,ne živi čovek samo o hlebu” (Luk. 4, 4), ne povezuje napredak ljudskog roda samo za podizanjem životnog standarda ili sa ekonomskim razvojem na uštrb duhovnih vrednosti.

16. Crkva se ne meša u politiku u uskom značenju toga termina, ali njeno svedočenje, kao briga za čoveka i njegovu duhovnu slobodu, ipak ima u suštini politički karakter. Reč Crkve uvek je bila prepoznatljiva i trajno će ostati dužno zalaganje za čoveka. Pomesne Pravoslavne Crkve su danas pozvane da izgrade novi konstruktivni odnos uzajamnosti i saradnje sa sekularnom pravnom državom u novim okvirima međunarodnih odnosa, u skladu sa biblijskom porukom: ,,Podajte ćesarevo ćesaru i Božje Bogu” (Mat. 22, 21). Ovaj odnos uzajamnosti treba da čuva zasebnost identiteta Crkve i države i da obezbeđuje njihovu iskrenu saradnju na korist čoveka, u funkciji zaštite njegove jedinstvene vrednosti i njegovih prava koja odatle proističu, kao i radi ostvarivanja socijalne pravde.

Ljudska prava se danas nalaze u središtu politike kao odgovor na savremene socijalne krize i političke prevrate i u cilju zaštite slobode pojedinca. Stav Pravoslavne Crkve prema ljudskim pravima uzima u obzir i opasnost da se individualno pravo sroza na krajnji individualizam, zapravo na individuocentrizam i pravaštvo. Takva, izvitoperena funkcija ljudskih prava na štetu društvenog sadržaja slobode vodi ka njihovom proizvoljnom pretvaranju u evdemonističke, hedonističke pretenzije. Tako se, međutim, varljivo poistovećenje slobode sa beskrupuloznom samovoljom individue uzdiže do visinâ ,,vaseljenske vrednosti”. Ova pak ,,vrednost” potkopava temelje socijalnih vrednosti, porodice, religije i nacije, a ujedno predstavlja i pretnju temeljnim etičkim vrednostima.

Pravoslavno poimanje čoveka protivi se, dakle, kako gordeljivoj apoteozi individue, tojest pojedinca i njegovih prava, tako i ponižavajućem nipodaštavanju ljudske ličnosti u savremenim gigantskim ekonomskim, društvenim, političkim i komunikacijskim strukturama. Sveto Predanje Pravoslavlja neiscrpno je vrelo istinâ od životne važnosti za čoveka. Niko nije tako počastvovao čoveka i pobrinuo se za njega kao Bogočovek Hristos i Crkva Njegova. Temeljno ljudsko pravo jeste zaštita načela verske slobode u svim njenim perspektivama, odnosno slobode savesti, verovanja, kulta i svih individualnih i kolektivnih načina izražavanja religijske slobode. Time je, dalje, obuhvaćeno pravo svakoga vernika da nesmetano, bez ikakve državne intervencije, vrši svoje verske dužnosti, kao i pravo na slobodnu javnu versku pouku i nastavu i pravo na uslove za normalno funkcionisanje religijskih zajednica.

17. Danas doživljavamo zamah patoloških pojava nasilja u Božje ime. Eksplozije fundamentalizma u krilu nekih religija vode u opasnost da preovlada gledište da fundamentalizam pripada suštini religijskog fenomena. Istina je, međutim, drukčija: fundamentalizam kao ,,revnost za Boga, ali ne po razumu” (Rimlj. 10, 2) predstavlja izraz nezdrave religioznosti.

Istinski hrišćanin, po primeru Raspetoga Gospoda, žrtvuje sebe, a ne druge. Sa tog razloga on je najstroži sudija po pitanju fundamentalizma ma odakle ovaj poticao. Iskren međureligijski dijalog doprinosi razvijanju uzajamnog poverenja i unapređivanju mira i pomirenja. Crkva se bori da na zemlji što osetnije zavlada ,,mir odozgo”, mir Božji. Istinski mir se ne postiže silom oružja već samo ljubavlju koja ,,ne traži svoje” (IKor. 13, 5). Ulje vere treba koristiti za ublažavanje bolova od starih rana i za njihovo isceljivanje kod drugih ljudi, a ne za rasplamsavanje novih požara mržnje.

18. Pravoslavna Crkva sa bolom i molitvom posmatra i registruje veliku savremenu krizu čovečnosti – širenje nasilja i oružanih sukoba, progone, proterivanje i ubijanje pripadnikâ verskih manjina, nasilno udaljavanje porodicâ od njihovih ognjišta, tragediju trgovine ljudima, kršenje elementarnih prava pojedinaca i čitavih naroda i prinudno preveravanje. Ona izričito osuđuje kidnapovanje, mučenje i ogavne egzekucije ljudi. Isto tako, osuđuje i rušenje hramova, verskih obeležja i spomenikâ kulture.

Pravoslavna Crkva je osobito zabrinuta zbog položaja hrišćana i drugih progonjenih nacionalnih i verskih manjina na Bliskom i Srednjem Istoku. Ona upućuje poseban apel vladama tog regiona da zaštite hrišćansko stanovništvo – pravoslavne, drevne istočne i ostale hrišćane koji su, sve do naših dana, opstali onde gde je kolevka hrišćanstva. Starosedelački hrišćanski i ostali živalj ima neotuđivo pravo da ostane u svojim zemljama u svojstvu ravnopravnih građana.

Pozivamo, dakle, sve učesnike u tragičnim zbivanjima, nezavisno od njihovih verskih ubeđenja, da rade za pomirenje i za poštovanje ljudskih prava, a prvenstveno za odbranu božanskog dara života. Treba okončati rat i krvoproliće kako bi zavladala pravda, vratio se mir i bio omogućen povratak izgnanikâ na njihova pradedovska ognjišta. Molimo se za mir i pravdu u stradalnim zemljama Afrike, kao i u unesrećenoj Ukrajini. Saborski i naglašeno ponavljamo apel odgovornima da oslobode dvojicu arhijereja kidnapovanih u Siriji, Pavla Jazigija i Jovana Ibrahima. Molimo se za oslobođenje svih naših bližnjih koji kao taoci i zarobljenici čame u zatočeništvu.

19. Savremeni, sve teži izbeglički i migrantski problem, prouzrokovan političkim, ekonomskim i klimatskim razlozima, nalazi se u središtu svetskog interesovanja. Pravoslavna Crkva se prema progonjenima, ugroženima i potrebitima uvek odnosila – i trajno se odnosi – polazeći od reči Gospodnjih: ,,… Ogladneh i dadoste mi da jedem, ožedneh i napojiste me, stranac bejah i primiste me, nag bejah i odenuste me, bolestan bejah i posetiste me, u tamnici bejah i dođoste mi” (Mat. 25, 35 – 36), kao i dodatnih reči Njegovih: ,,Zaista vam kažem: kad učiniste jednom od ove moje najmanje braće, Meni učiniste” (Mat. 25, 40). Na čitavom svom istorijskom putu Crkva je bila uz one koji su ,,umorni i natovareni” (Mat. 11, 28). Crkvena filantropija nikad nije bila ograničena samo na pojedinačna dobročinstva siromahu i stradalniku nego je imala za cilj i uklanjanje uzrokâ koji stvaraju socijalne probleme. ,,Delu služenja” Crkve (Ef. 4, 12) svi odaju priznanje.

Najpre, dakle, pozivamo one koji mogu da uklone uzroke izbegličke krize da donesu potrebne pozitivne odluke. Pozivamo, takođe, političke vlasti, pravoslavne vernike i ostale građane zemalja u kojima su izbeglice potražile – a i dalje traže – utočište da im pruže svaku moguću pomoć, pa i pomoć iz sopstvenih sredstava čak i kada su ona oskudna.

VII
Crkva: svedočenje u dijalogu

20. Crkva pokazuje da ima osećaja za one koji su prekinuli opštenje sa njom i interesuje se za one koji ne razumeju njen glas. Ona, svesna da predstavlja živo Hristovo prisustvo u svetu, pretvara božanski Domostroj spasenja u konkretna dela pomoću svih sredstava koja joj stoje na raspolaganju, radi verodostojnog svedočenja istine u duhu akrivije (punoće, ispravnosti) apostolske vere. Shvatajući ovako obavezu svedočenja i darivanja, Pravoslavna Crkva je odvajkada pridavala veliki značaj dijalogu, posebno dijalogu sa inoslavnim hrišćanima.

Posredstvom toga dijaloga ostali hrišćanski svet bolje upoznaje Pravoslavlje i prâvi sadržaj njegovog Svetog Predanja. Saznaje, takođe, da Pravoslavna Crkva nikada nije prihvatila bogoslovski minimalizam ili osporavanje njenog dogmatskog Predanja i jevanđelskog etosa. Međuhrišćanski dijalozi su Pravoslavlju služili kao prilika da pokaže poštovanje prema učenju svetih Otaca i da pruži verodostojno svedočenje pravoga Predanja Jedne, Svete, Saborne i Apostolske Crkve. Dijalozi koje Pravoslavna Crkva vodi niti su ikada značili, niti znače, niti će ikada značiti bilo kakav kompromis u pitanjima vere. Ti dijalozi jesu svedočenje o Pravoslavlju, zasnovano na jevanđelskoj poruci ,,Dođi i vidi” (Jov. 1, 46) da ,,Bog jeste ljubav” (IJov. 4, 8).

* * *

Ovako posmatrana, Pravoslavna Crkva širom vaseljene jeste projavljivanje Carstva Božjeg u Hristu. Kao takva, ona svu tajnu božanskog Domostroja doživljava u svom svetotajinskom životu, čiji je centar sveta Evharistija. U njoj pak Bog nam ne nudi propadljivu i truležnu hranu već nam daruje sâmo životvorno Telo Gospodnje, nebeski Hleb ,,koji je lek besmrtnosti, dat nam da ne umremo nego da živimo u Bogu kroz Isusa Hrista, lek koji očišćuje i brani od zla” (sv. Ignatije Antiohijski, Ef. 20: RG 5, 756). Sveta Evharistija predstavlja i najdublje jezgro saborskog funkcionisanja crkvenog Tela, a ujedno i potvrdu pravoslavnosti (ortodoksije) vere Crkve, kao što objavljuje i sveti Irinej Lionski: ,,Naše verovanje saglasno je sa Evharistijom, a Evharistija nam potvrđuje veru” (Protiv jeresi 4, 18: RG 7, 1028).

Blagovesteći, dakle, tu veru, po zapovesti Gospodnjoj, vascelome svetu i provedajući ,,u Njegovo ime pokajanje i oproštenje grehova po svim narodima” (Luk. 24, 47), dužni smo da sami sebe, jedni druge i sav život svoj predajemo Hristu Bogu i da ljubimo jedni druge ispovedajući u jednomisliju ,,Oca, Sina i Svetoga Duha, Trojicu jednosušnu i nerazdeljivu”. Ovo poručujemo sa Sabora svoj deci Najsvetije Majke, naše Pravoslavne Crkve, gde god ih ima širom sveta, i svekolikoj vaseljeni. Sledujemo svetim Ocima i saborskim odredbama kako bismo sačuvali veru koju nam Oci predadoše i kako bismo usvojili duhovno koristan etos u svom svakodnevnom životu. Najzad, u nadi na opšte vaskrsenje, slavimo Triipostasno Božanstvo bogonadahnutom pesmom:

Oče Svedržitelju i Logose i Duše,
u Trima ipostasima Jedna prirodo,
Nadsuštastveni i Nadbožni,
u Tebe smo se krstili i
Tebe blagosiljamo u sve vekove.

(Kanon Pashe, pesma 8)

+ Konstantinopoljski Vartolomej, predsednik
+ Aleksandrijski Teodor
+ Jerusalimski Teofil
+ Srpski Irinej
+ Rumunski Danilo
+ Nove Justinijane i svega Kipra Hrizostom
+ Atinski i sve Jelade Jeronim
+ Varšavski i sve Poljske Sava
+ Tirane i sve Albanije Anastasije
+ Prjaševski i sve Češke i Slovačke Rastislav

Delegacija Vaseljenske Patrijaršije
+ Karelijski i sve Finske Lav (Leon)
+ Taljinski i sve Estonije Stefan
+ Pergamski Jovan
+ Američki Dimitrije
+ Nemački Avgustin
+ Kritski Irinej
+ Denverski Isaija
+ Atlante Aleksije
+ Prinčevskih ostrva Jakov
+ Prikoniski Josif
+ Filadelfijski Meliton
+ Francuske Emanuil
+ Dardanelski Nikita
+ Detroitski Nikolaj
+ San-Franciski Gerasim
+ Kisamski i selinski Amfilohije
+ Korejski Amvrosije
+ Silivrijski Maksim
+ Adrijanopoljski Amfilohije
+ Dioklijski Kalist
+ Jerapoljski Antonije, na čelu pravoslavnih Ukrajinaca u SAD
+ Telmiski Jov
+ Hariupoljski Jovan, na čelu patrijaršijskog Egzarhata pravoslavnih parohija ruske tradicije u Zapadnoj Evropi
+ Niski Grigorije, na čelu pravoslavnih Karpatorusa u SAD

Delegacija Aleksandrijske Patrijaršije
+ Leontopoljski Gavrilo
+ Najrobija Makarije
+ Kampalski Jona
+ Zimbabvea i Angole Serafim
+ Nigerijski Aleksandar
+ Tripoliski Teofilakt
+ Rta Dobre Nade Sergije
+ Kirinski Atanasije
+ Kartagenski Aleksije
+ Muanze Jeronim
+ Gvinejski Georgije
+ Ermopoljski Nikolaj
+ Irinopoljski Dimitrije
+ Johanesburški i pretorijski Damaskin
+ Akre Narkis
+ Ptolemaidski Emanuil
+ Kamerunski Grigorije
+ Memfijski Nikodim
+ Katange Meletije
+ Brazavilski i gabonski Pantelejmon
+ Burundijski i ruandski Inokentije
+ Mozambički Hrizostom
+ Njerijski i Gore Kenijske Neofit

Delegacija Jerusalimske Patrijaršije
+ Filadelfijski Venedikt
+ Konstantine Aristarh
+ Jordanski Teofilakt
+ Antidonski Nektarije
+ Pele Filumen

Delegacija Srpske Crkve
+ Ohridski i skopski Jovan
+ Crnogorsko-primorski Amfilohije
+ Zagrebačko-ljubljanski Porfirije
+ Sremski Vasilije
+ Budimski Lukijan
+ Novogračanički Longin
+ Bački Irinej
+ Zvorničko-tuzlanski Hrizostom
+ Žički Justin
+ Vranjski Pahomije
+ Šumadijski Jovan
+ Braničevski Ignatije
+ Dalmatinski Fotije
+ Bihaćko-petrovački Atanasije
+ Budimljansko-nikšićki Joanikije
+ Zahumsko-hercegovački Grigorije
+ Valjevski Milutin
+ Maksim u Zapadnoj Americi
+ Irinej u Australiji i na Novom Zelandu
+ Kruševački David
+ Slavonski Jovan
+ Andrej u Austriji i Švajcarskoj
+ Frankfurtski i u Nemačkoj Sergije
+ Timočki Ilarion

Delegacija Rumunske Crkve
+ Jaša, Moldavije i Bukovine Teofan
+ Sibinjski i transilvanski Lavrentije
+ Vadski, Feleački, Kluža, Albe, Krisane i Maramureša Andrej
+ Krajove i Oltenije Irinej
+ Temišvarski i banatski Jovan
+ Zapadnoevropski i južnoevropski Josif
+ Nemačke i Srednje Evrope Serafim
+ Trgovištanski Nifont
+ Alba Julije Irinej
+ Romanski i bakauski Joakim
+ Donjodunavski Kasijan
+ Aradski Timotej
+ Američki Nikolaj
+ Oradee Sofronije
+ Strehajski i turnseverinski Nikodim
+ Tulsejski Visarion
+ Salaze Petronije
+ Ugarski Siluan
+ Italijanski Siluan
+ Španski i portugalski Timotej
+ Severnoevropski Makarije
+ Ploeštija Varlaam, patrijarški vikar
+ Lovišta Emilijan, vikar arhiepiskopa rimničkog
+ Vikinski Jovan Kasijan, vikar arhiepiskopa u Americi

Delegacija Kiparske Crkve
+ Pafski Georgije
+ Kitijski Hrizostom
+ Kirinijski Hrizostom
+ Lemeski Atanasije
+ Morfski Neofit
+ Konstantijski i amohostski Vasilije
+ Kikoski i tilirijski Nikifor
+ Tamaski i orinijski Isaija
+ Trimituntski i lefkarski Varnava
+ Karpasijski Hristofor
+ Arsinojski Nektarije
+ Amatuntski Nikolaj
+ Lidre Epifanije
+ Hitarski Leontije
+ Neapoljski Porfirije
+ Mesarijski Grigorije

Delegacija Jeladske Crkve
+ Filipâ, neapoljski i tasoski Prokopije
+ Peristerijski Hrizostom
+ Ilijski German
+ Mantinijski i kinurijski Aleksandar
+ Arte Ignatije
+ Didimotiha, Orestijade i Suflija Damaskin
+ Nikejski Aleksije
+ Nafpakta i Svetoga Vlasija Jerotej
+ Samoski i ikarijski Jevsevije
+ Kastorijski Serafim
+ Dimitrijadski i almirski Ignatije
+ Kasandrijski Nikodim
+ Idre, Specâ i Egine Jefrem
+ Serski i nigritski Teolog
+ Sidirokastra Makarije
+ Aleksandrupoljski Antim
+ Neapoljski i stavropoljski Varnava
+ Mesinijski Hrizostom
+ Ilijski, aharnski i petrupoljski Atinagora
+ Langadski, litijski i rendinski Jovan
+ Nove Jonije i filadelfijski Gavrilo
+ Nikopoljski i Preveze Hrizostom
+ Jerisoski, svetogorski i ardamedijski Teoklit

Delegacija Poljske Crkve
+ Lucki i poznanjski Simon
+ Lublinski i helmski Avelj
+ Bjalistočki i gdanjski Jakov
+ Sjematicki Georgije
+ Gorlicki Pajsije

Delegacija Albanske Crkve
+ Korčanski Jovan
+ Argirokastra Dimitrije
+ Apolonijski i fijerski Nikolaj
+ Elbasanski Antonije
+ Amantijski Natanail
+ Vilidski Astije

Delegacija Češko-Slovačke Crkve
+ Praški Mihail
+ Suberka Isaija

*

Švajcarski Jeremija, na čelu Svepravoslavnog sekretarijata Svetog i Velikog Sabora

Sa grčkoga preveo: episkop bački Irinej

(SPC/kmc)|