ISTORIJAT NADBISKUPIJSKE BIBLIOTEKE PAULUS
Pregled nastanka, razvoja i građe Nadbiskupijske biblioteke
Istorija nadbiskupijskog bibliotekarstva u celosti je uslovljena istorijom Beogradske nadbiskupije, odnosno Katoličke Crkve na području današnje Republike Srbije. Budući da je od prvih vremena svoje prisutnosti Katolička Crkva proživljavala sve sa čovekom zbog kojeg je na ovim prostorima i prisutna i njena istorija se pokazuje kompleksnom i turbulentnom u razdobljima veće ili manje otvorenosti nje same, kao i društva na dijalog i saradnju za dobro čoveka: od prve organizacije crkvenog života u ranohrišćanskom periodu i prvih biskupija u 4. veku do povlačenja hrišćanstva pred velikom seobom naroda; od rekristijanizacije Evrope i njenog jugoistočnog dela evangelizacijskim poduhvatima svete braće Ćirila i Metodija u 9. veku te pokrštavanja slovenskih naroda do velikog crkvenog raskola dvesta godina posle; u doba srednjevekovne organizacije Katoličke Crkve na području današnje Srbije do bitke za Beograd i posebnog doprinosa katolika odbrani grada pod vodstvom franjevca sv. Ivana Kapistrana u 16. veku; za vreme dugotrajne osmanlijske vladavine i vidljive uloge Katoličke Crkve u oslobađanju Beograda u osobi franjevca bl. Marka iz Aviana; od administrativnog spajanja beogradske i smederevske biskupije za vreme austrijske vladavine te doprinosa katoličkih sveštenika i redovnika religioznom i kulturnom napretku ovoga područja; od političkih promena 19. veka i društvene uloge đakovačkog biskupa Strossmayerra do konkordata između Svete Stolice i Kraljevine Srbije 1914. godine te ponovnog uspostavljanja Beogradske nadbiskupije 29. oktobra 1924. na čelu sa nadbiskupom Rafaelom Rodićem kada započinje novo poglavlje u istoriji nadbiskupije; konačno, preko mukotrpnih događaja svetskih ratova za kojima je usledila komunistička vladavina do krvavog raspada SFR Jugoslavije nakon čega nastaje najnovije doba Beogradske nadbiskupije sa njenim sadašnjim natpastirom mons. Stanislavom Hočevarom.[1]
Kroz prizmu opisane uslovljenosti razvoja i delovanja Katoličke Crkve na području današnje Beogradske nadbiskupije potrebno je poznavati i proces sistematizacije njene brige za kulturni i naučni napredak društva unapređivanjem jezične i književne kulture kroz razvoj nadbiskupijskog bibliotekarstva. U tom je smislu razumljivo da se Nadbiskupijska biblioteka počinje formirati ponovnom uspostavom Beogradske nadbiskupije početkom 20. veka te sve donedavno razvijati vlastiti fond sabiranjem uglavnom privatnih litararnih zbirki kao ostavštinā Beogradskih nadbiskupa i sveštenika koji su u nadbiskupiji delovali. Prvi nadbiskup beogradski, Rafael Rodić, veći je deo svoje biblioteke odneo sa sobom u Požegu u Hrvatskoj nakon povlačenja sa dužnosti, dok je njegov naslednik dr. Ujčić biblioteci ostavio vrednu zbirku od nekoliko stotina knjiga. Biblioteka broji i primerke knjiga nadbiskupa Bukatka i Turka, a nekoliko hiljada naslova biblioteci je ostavio pretposlednji nadbiskup Perko. Budući da biblioteka nikada nije sistematski popunjavana i da uglavnom oslikava lična interesovanja nadbiskupa i njihovih saradnika, ona je svedok društvene, kulturalne i intelektualne istorije Beogradske nadbiskupije.[2] „Bez obzira na to što nije stručno uređivana i što fond nije planski obogaćivan, ova biblioteka sadrži vredna dela zapadne hrišćanske misli i najznačajnija je rimokatolička biblioteka u Srbiji.“[3]
Nakon neuspelih pokušaja sistematskijeg uređivanja biblioteke u prošlom veku, prvi koraci sistematizacije bibliotekarske građe, katalogizovanja i uopšte usklađivanja biblioteke sa principima modernog bibliotekarstva i smernicama Papske komisije za kulturna dobra Crkve započeli su dolaskom današnjeg nadbiskupa i mitropolita beogradskog, mons. Stanislava Hočevara koji je 2001. godine inicirao sistematizaciju knjiga u zgradi Nadbiskupijskog ordinarijata i njihovo premeštanje u prostor prikladniji za funkcionalno delovanje biblioteke. Biblioteka se danas stoga nalazi u sklopu Nadbiskupijskog ordinarijata, ali u zasebnoj zgradi i prostorijama uređenima za tu namenu. Prvobitno prebrojavanje i raspoređivanje bibliotekarske građe 2002. godine otkrilo je da biblioteka, ne računajući ličnu zbirku nadbiskupa Hočevara, sadrži fond od 7000 knjiga i 350 naslova periodike, od kojih su najstariji brojevi iz prve i druge deceniije XX. veka. Tako se onde čuvaju Theologisch Praktische Quartalschrift iz Linza od 1904., Biblische Zeitfragen iz Münstera od 1911., dok se ljubljanski Bogoslovni vestnik kontinuirano nabavlja od 1921. do danas.[4]
U protekle dve decenije bibliotekarska se građa i više nego udvostručila, obogativši se i vlastitom izdavačkom delatnošću. Već se iz navedenih naslova može uvideti jezična raznovrsnost biblioteke: osim dela pisanih na srpskom jeziku, najveći deo fonda biblioteke predstavljaju knjige na stranim jezicima: nemačkom, hrvatskom, slovenačkom, latinskom, italijanskom, francuskom, engleskom i drugim jezicima.[5] Sadržajno gledano, fond biblioteke u najvećem obimu tematski obuhvata različite discipline filozofsko-teološkog studija katoličke teologije. Biblioteka sadrži teološke priručnike i naučno-istraživačke radove iz polja dogmatike, moralne teologije, asketike, liturgike, crkvene istorije, pastoralne teologije i homiletike, katehetike i religiozne pedagogije, biblijskih nauka i biblijske teologije i to počev od sholastičkog perioda pa sve do savremene teološke misli. U tom smislu fond biblioteke predstavlja veliko bogatstvo za sve koji se žele baviti proučavanjem istorije katoličke teologije uvidom u sholastičke i neosholastičke priručnike većinom iz 19. veka. Poseban deo bibiliotekarske građe sačinjavaju knjige Svetog pisma i liturgijske knjige (misali, časoslovi, obrednici…) iz 19. veka i pretkoncilskog perioda, kao i prva izdanja liturgijskih knjiga nakon liturgijske obnove Drugoga vatikanskog koncila, što je nezaobilazna materija u izučavanju istorije i razvoja liturgije na Zapadu. Uz zbirku svih relevantnih starijih i novih crkvenih dokumenata kao autentičnih prikaza službenog učiteljstva Katoličke Crkve, Nadbiskupijska biblioteka se naročito ponosi delima latinske i grčke patrologije u izdanjima na latinskom i francuskom jeziku. Osim katoličke teološke misli, nezanimariva je prisutnost pravoslavnih teoloških dela, kao i ekumenske teologije. Svetska civilna istorija, politikologija, sociologija, psihologija, medicina, književnost i istorija likovne umetnosti ostale su nauke i naučne discipline pisane na raznim jezicima i sadržajem obuhaćene u fondu biblioteke. Zbirka rečnika i enciklopedija izdavnih od 19. do 21. veka predstavlja značajan doprinos Beogradske nadbiskupije proučavanju i promovisanju jezičke i opšte kulture.
Biblioteka sadrži: kancelariju, čitaonicu, veliku sobu i malu sobu, gde se čuvaju knjige, časopisi i dokumenta.
Iz članka: Predstavljanje Nadbiskupijske biblioteke Paulus
Autor: Dinko Glavaš, mag. theol.
Adresa: Krunska 23 b
11 000 Beograd
Kontakt: Carmela Consiglio
[1]Sažeto prema: Z. M. Jovanović, Beogradska nadbiskupija i njeno okruženje u vremenu i prostoru, Beogradska nadbiskupija, Beograd, 2014. Za detaljni pregled istorije Katoličke Crkve na području današnje Republike Srbije vidi navedeno delo i druge naučne radove ovog autora u izdanju Beogradske nadbiskupije.
[2] Usp. N. Tomić, Biblioteka Rimokatoličke nadbiskupije u Beogradu. Magistarski rad, Univerzitet u Beogradu, Filološki fakultet, Beograd, 2006., str. 130.-133.
[3] Isto, str. 131.
[4] Usp. Isto, str. 131.-132.
[5] Usp. Isto, str. 132.